Σήμερα είναι των Τριών Ιεραρχών και ακριβώς επειδή κανείς δεν γιορτάζει ονομαστικά οι μόνοι που «καταλαβαίνουν» τη γιορτή είναι οι μαθητές που δεν έχουν σχολείο.

Κι όμως, η γιορτή των Τριών Ιεραρχών συνδέεται με ένα συναρπαστικό κεφάλαιο της νεότερης ιστορίας μας μετά το β μισό του 19ου αιώνα, αυτό που έχει να κάνει με την κατασκευή του ιδεολογήματος του «ελληνοχριστιανικού πολιτισμού».

Το 2004 η ιστορικός Έφη Γαζή δημοσίευσε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα μονογραφία: «O δεύτερος βίος των Τριών Ιεραρχών. Μια γενεαλογία του «ελληνοχριστιανικού πολιτισμού». Εκδόσεις «Νεφέλη».

Kαθένας από τους τρεις ιεράρχες ξεχωριστά,  ο Βασίλειος ο Μέγας, ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος και ο Γρηγόριος ο Θεολόγος, ήταν βέβαια εξαιρετικά σημαντική προσωπικότητα όμως πως και γιατί συγκροτήθηκαν σε αγιολογικό σχήμα. Γιατί επιλέγησαν αυτοί οι τρεις και όχι και άλλοι σημαντικοί ιεράρχες που έζησαν τον καθοριστικό (και συναρπαστικό) για την Εκκλησία 4ο αιώνα;
Η Έφη Γαζή αφηγείται μεθοδικά και τεκμηριωμένα τον τρόπο που η αυτή η τριανδρία των αγίων απέκτησε συμβολική υπόσταση και συσχετίσθηκε, μέσω των εκπαιδευτικών μηχανισμών, με ευρύτερες πολιτισμικές, πολιτικές και ιδεολογικές διεργασίες τόσο εντός όσο και εκτός του νεοελληνικού κράτους.

Σύμφωνα και με τα συναξάρια, ο από κοινού εορτασμός της μνήμης των τριών ιεραρχών καθιερώθηκε τον 11ο αιώνα, επί αυτοκράτορα Αλεξίου A΄ Κομνηνού. O λόγος; Επειδή «στάσις γέγονε παρά των ελλογίμων και εναρέτων ανδρών». Αντιδικούσαν δηλαδή οι λόγιοι της εποχής για το ποιος ιεράρχης ήταν ο σπουδαιότερος και μοιράστηκε έτσι το κοινό σε «Ιωαννίτες», «Βασιλείτες» και «Γρηγορείτες»!
«Αυτουργός της συγκρότησης των τριανδρίας των Ιεραρχών», μας εξηγεί η Εφη Γαζή, υπήρξε ο Ιωάννης Μαυρόπους, δάσκαλος το μεγάλου  Μιχαήλ Ψελλού, στον οποίο οφείλεται εν πολλοίς η αναζωογόνηση του ενδιαφέροντος για τα ελληνικά γράμματα κατά τον 11ο αιώνα. O Μαυρόπους λοιπόν, «ανήρ παιδείας ελληνικής ουκ αμαθώς έχων», συγκρότησε την ιεραρχική τριάδα σαν σύμβολο της Αγίας Τριάδας, όπως εξήγησε, αλλά και για να υποδείξει ποια είναι η αρμόζουσα σχέση των χριστιανών με τα ελληνικά γράμματα: η σχέση που είχαν οι ίδιοι οι τρεις ιεράρχες, «επί τη ελληνική παιδεία διαβόητοι».

Η καθιέρωση της γιορτής στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα γίνεται τον 19ου αιώνα όταν και αποφασίστηκε η μετατροπή μιας εκκλησιαστικής γιορτής σε εκπαιδευτική, άρα ευθύτερα ιδεολογική και «εθνοποιητική» με την αιτιολογία ότι οι Τρεις Ιεράρχες ήταν και Χριστιανοί και Έλληνες.
Συναρπαστικό ανάγνωσμα.

  • Εδώ μπορείτε να ακούσετε τη συνέντευξη που είχε δώσει η Έφη Γαζή πέρυσι, στον Γιάννη Χαραλαμπίδη και στο RadioMe.