«Θεσμικά Οικονομικά». Έτσι λέγεται το πεδίο  της Οικονομικής Επιστήμης όπου έχει διακριθεί και έχει γίνει πολύ γνωστός ο καθηγητής των Οικονομικών στο ΜΙΤ Ντάρον Ατζέμογλου που μοιράστηκε το φετινό βραβείο Νόμπελ στα Οικονομικά με τους Σάιμον Τζόνσον και Τζέιμς Ρόμπινσον.

Αν κρίνουμε από το πλήθος των ποστ στα σόσιαλ μίντια που ακολούθησαν της ανακοίνωσης του βραβείου Νόμπελ συμπεραίνουμε πόσο δημοφιλής είναι ο Ατζέμογλου στο ευρύ κοινό. 

Όχι άδικα. 

 

Αφενός, το βιβλίο που συνέγραψε με τον Τζέιμς Ρόμπινσον «Γιατί αποτυγχάνουν τα έθνη» διαβάστηκε αρκετά και στη χώρα μας.
Αφετέρου, τα θεσμικά οικονομικά δηλαδή, ο τρόπος που η εξέλιξη των θεσμών επηρεάζει την οικονομική συμπεριφορά είναι ένα από τα πιο «καυτά» θέματα της πολιτικής συζήτησης στις μέρες μας αφού εφάπτονται θεμάτων όπως οι οικονομικές ανισότητες, ο κοινωνικός αποκλεισμός και η άνοδος του λαϊκισμού που έχουν ως αποτέλεσμα. 

 

Δημοκρατία και Καπιταλισμός είναι δύο έννοιες άρρηκτες, λέμε εμείς, γνωρίζοντας ότι δεν συμφωνούν όλοι. Εξάλλου, αν η έννοια της Δημοκρατίας περιγράφεται επακριβώς στα Συντάγματα και τις σύγχρονες Χάρτες των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, το τι ακριβώς εννοούμε ή πρέπει να εννοούμε όταν χρησιμοποιούμε τη λέξη «Καπιταλισμός» είναι ένα ανοιχτό ζήτημα, ένα ολόκληρο πεδίο διαλόγου ανάμεσα στον οικονομικό φιλελευθερισμό και τη σοσιαλδημοκρατία.

Πόσο Καπιταλισμό, πόση ελεύθερη αγορά μπορούμε να έχουμε σήμερα, τον 21ο αιώνα, μετά μάλιστα από τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, ώστε να μην δημιουργούνται οι ανισότητες που υπονομεύουν τελικά τη Δημοκρατία; Είναι ένα θέμα συναρπαστικό θεωρητικά αλλά και φλέγον στο πεδίο της πολιτικής και των κυβερνητικών πολιτικών που όλοι επιλέγουμε με την ψήφο μας.

Επειδή πιστεύουμε ότι κάθε στοιχειωδώς ενημερωμένος άνθρωπος πρέπει να γνωρίζει τα βασικά αυτού του προβληματισμού, ανθολογούμε κάποια ωραία άρθρα και συνεντεύξεις στον Τύπο αλλά και σε podcast του Ντάρον Ατζέμογλου. 

Όλα αξίζουν το χρόνο σας.

 

Την ημέρα που ανακοινώθηκε το Νόμπελ Οικονομικών 2024, ο Ντάρον Ατζέμογλου βρισκόταν στην Αθήνα κι έτσι έδωσε την πρώτη του συνέντευξη, ως νομπελίστας πλέον, στον δημοσιογράφο Απόστολο Μαγγηριάδη που εξασφάλισε για την ΕΡΤ αυτή την ωραία πρωτιά.

 

Η συνέντευξη ξεκινάει με τον Μαγγηριάδη να ρωτάει τον Ατζέμογλου αν περίμενε το βραβείο Νόμπελ. Αν ακούσετε και τις υπόλοιπες συνεντεύξεις που συνδέουμε, πριν τη βράβευσή του, είναι η στάνταρντ ερώτηση με την οποία ξεκινούν οι συνεντεύξεις μόνο που τότε τον ρωτούσαν αν θεωρεί ότι θα βραβευτεί.
Όπως μας εξήγησε και διαπρεπής οικονομολόγος που θέλει να μείνει ανώνυμος λόγω της θέσης που κατέχει αυτή την περίοδο και τον περιορίζει στον γενικό σχολιασμό, εδώ και χρόνια ο Ατζέμογλου ήταν από τα φαβορί και η βράβευσή του ακολουθεί την «τάση» της Ακαδημίας στην απονομή των Νόμπελ των Οικονομικών αναδεικνύουν την οικονομική έρευνα που εφάπτεται κοινωνικών προβλημάτων, όπως η φτώχεια και οι ανισότητες αλλά και οικονομικές συμπεριφορές. 

 

Στην ερώτηση ποιο θεωρεί ως το μεγαλύτερο οικονομικό πρόβλημα σήμερα απαντά πως δυστυχώς αυτό δεν είναι ένα αλλά πολλά και όλα μαζί φτιάχνουν ένα σύνθετο πλέγμα εξαιρετικά δύσκολων προβλημάτων στην επίλυση:

 

«Πιστεύω ότι υπάρχουν πολλά διαφορετικά προβλήματα. Το γεγονός ότι προκύπτουν ταυτόχρονα είναι μοναδικό. Ποτέ δεν υπήρχαν τόσοι ηλικιωμένοι στον κόσμο όσο υπάρχουν σήμερα. Η γήρανση δημιουργεί πολλές προκλήσεις. Η Τεχνητή Νοημοσύνη, η ανισότητα, η φύση και το μέλλον της εργασίας, η κλιματική κρίση. Σαν να μη φτάνουν αυτά, είναι και η δημοκρατία. Η δημοκρατία είναι σε κρίση. Η στήριξη της δημοκρατίας ποτέ δεν ήταν τόσο χαμηλή στον βιομηχανοποιημένο κόσμο. Κανείς δεν πίστευε ότι θα κατέρρεε ποτέ. Χρειαζόμαστε τη δημοκρατία περισσότερο από ποτέ. Θεωρώ ότι μόνο ο δημοκρατικός διάλογος θα οδηγήσει στη συναίνεση γι’ αυτά τα σημαντικά προβλήματα. Δεν τα βλέπω ως επικίνδυνα μόνο, τα βλέπω και ως ευκαιρίες. Μπορούμε να χτίσουμε μια καλύτερη οικονομία αν χρησιμοποιήσουμε σωστά την Τεχνητή Νοημοσύνη. Μπορούμε να προσπαθήσουμε να μειώσουμε και όχι να ενισχύσουμε την ανισότητα, να δημιουργήσουμε, όχι να καταστρέψουμε δουλειές. Η γήρανση είναι ένα πολύ διαφορετικό είδος φαινομένου. Μπορεί, όμως, κι αυτό να δημιουργήσει ευκαιρίες, για ένα πιο σπάνιο εργατικό δυναμικό. Πρέπει να βρούμε καλύτερους τρόπους να χρησιμοποιήσουμε ανθρώπινους πόρους. Και η κλιματική αλλαγή αποτελεί μεγάλη πρόκληση, είναι, όμως, και ευκαιρία για μια καλύτερη οικονομία».

 

Καίρια και η ερώτηση του Α.Μαγγηριάδη για το πως οι δύο πόλεμοι, στην Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή, επηρεάζουν την παγκόσμια οικονομία. 

 

«Θεωρώ πως ο ρωσικός πόλεμος επηρέασε αρχικά τις τιμές τροφίμων. Από εκεί προέκυψαν οι διαταραχές στην αλυσίδα εφοδιασμού. Η μεγαλύτερη απειλή, όμως, είναι γεωπολιτική. Το ίδιο ισχύει και για τη Μέση Ανατολή. Ο κόσμος ήδη αντιμετωπίζει πολλές οικονομικές, δημογραφικές προκλήσεις. Σε αυτό προστίθεται και μια σημαντική διαταραχή που μπορεί να οδηγήσει σε τοπικό πόλεμο. Αυτός είναι πραγματικός κίνδυνος».

Πώς βλέπει την Ελλάδα μετά την οικονομική κρίση;

 

«Χαίρομαι που βλέπω την Ελλάδα να ανακάμπτει. Εσείς κι εγώ μιλήσαμε μαζί τέλη του 2014. Υπήρχε μια γενική απαισιοδοξία. Σήμερα βλέπω αισιοδοξία. Αυτό είναι υπέροχο. Πιστεύω ότι έχει ακόμα πολύ δρόμο μπροστά της. Ζούμε σε δύσκολες εποχές. Η ελληνική οικονομία χρειάζεται να διαφοροποιηθεί, να επενδύσει περισσότερο στο ανθρώπινο δυναμικό και τον λαό της. Η κατεύθυνση της αλλαγής, όμως, είναι πολύ εμψυχωτική».

 

Δείτε ολόκληρη τη συνέντευξη στην ΕΡΤ, από το 52’:00, εδώ.

 

Πολύ ωραία και η συνέντευξη που έδωσε ο Ατζέμογλου στον Κωνσταντίνο Τσαλακό για το Economia.gr και μας υπέδειξε αναγνώστης μας.

Στη συνέντευξη αυτή η συζήτηση επικεντρώνεται στο σκεπτικισμό του Ατζέμογλου απέναντι στην υπεραισιοδοξία που προκαλούν οι εφαρμογές Τεχνητής Νοημοσύνης και η ανάπτυξη της Τεχνολογίας ιδιαίτερα για το μέλλον της Εργασίας. Επειδή, όπως ξέρετε, στο FACT καλύπτουμε συστηματικά τα Εργασιακά διεθνώς και διαβάζουμε πολλά, μπορούμε να πούμε ότι τα επιχειρήματα Ατζέμογλου είναι τα πιο πειστικά απ’όσα έχουμε διαβάσει μέχρι σήμερα.

 

Ανθολογούμε χαρακτηριστικά:

 

«Ανησυχώ αρκετά για την τεχνητή νοημοσύνη, ακριβώς επειδή ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιείται μέχρι στιγμής έχει ως αποτέλεσμα την αυτοματοποίηση όλο και περισσότερων εργασιών, τη συλλογή και τη συγκέντρωση όλο και περισσότερων δεδομένων, την αποδυνάμωση των εργαζομένων και των πολιτών, και τη δημιουργία της πιο ακραίας ίσως εκδοχής οικονομικής και κοινωνικής ανισότητας που έχουμε δει τα τελευταία εκατό χρόνια. […]

Για να το θέσω απλά, εάν είστε εργοδότης, υπάρχουν δύο οπτικές υπό τις οποίες μπορείτε να δείτε τους εργαζόμενούς σας: είτε ως ένα κόστος που πρέπει να περικοπεί είτε ως έναν κρίσιμο πόρο που πρέπει να αναπτυχθεί και να γίνει πιο παραγωγικός. Η δεύτερη οπτική θα σας ενθαρρύνει να χρησιμοποιήσετε την τεχνολογία με πιο ευρύ τρόπο, και όχι απλώς για αυτοματοποίηση, και να αναζητήσετε μεθόδους για να αυξήσετε την παραγωγικότητα των εργαζομένων σας. […] η εναλλακτική κατεύθυνση που ο Σάιμον Τζόνσον και εγώ προτείνουμε βασίζεται στην ιδέα της μηχανικής χρησιμότητας (machine usefulness): ο στόχος θα πρέπει να είναι να κάνουμε τις μηχανές πιο χρήσιμες για τους ανθρώπους και όχι να επιδιώκουμε την πραγμάτωση της άμορφης και συγκεχυμένης έννοιας της αυτόνομης μηχανικής νοημοσύνης». 

 

Εξαιρετικός.

 

Δύο podcasts

Ο ιστορικός Adam Tooze (που τον διαβάζουμε συστηματικά) συζητάει με τον Cameron Abadi (και εξηγεί) τη σημασία του φετινού Νόμπελ στα Οικονομικά, κυρίως τι ακριβώς προσέφεραν οι βραβευθέντες με τις μελέτες τους. Κάνουν και μια καλή εισαγωγή στα θεσμικά οικονομικά, το πεδίο που βέβαια θεμελίωσε ο Κάρολος Μαρξ.   Από το 24’:00 και μετά. 

 

Και η δεύτερη συζήτηση είναι από «στιβαρή» πηγή, το Ίδρυμα Hoover στο πανεπιστήμιο του Στάνφορντ. Στη συζήτηση αυτή ο Ατζέμογλου μιλάει και για τη δική το καριέρα και την πορεία του στα Οικονομικά. Δείτε ή ακούστε εδώ.

 

Και δύο ακόμα άρθρα:

Μοιραία η συζήτηση αφορά και την «ελληνική περίπτωση». Οι θεσμοί στη χώρα μας δεν είναι και το φόρτε μας. Θα μπορούσε άλλωστε να είναι σε μια οικονομία υπηρεσιών με τα πανίσχυρα πελατειακά δίκτυα να δημιουργούν σχέσεις εξάρτησης και διαπλοκής και όχι συνεργασίας; 

 

Και ο αντίλογος:

Στη συνέντευξή της στο News247 η Δρ. Κλεονίκη Αλεξοπούλου, οικονομική και κοινωνική ιστορικός με εξειδίκευση στον Παγκόσμιο Νότο, εντοπίζει κάποια «τυφλά σημεία» στην ανάλυση των Ατζέμογλου και Ρόμπινσον και επικεντρώνει την κριτική της στο γεγονός ότι αγνοούν τις συνέπειες τις αποικιοκρατίας στα κράτη της Περιφέρειας.

Και τέλος ένα σχόλιο του καθηγητή Συγκριτικής Πολιτικής Τάκη Παππά που επισημαίνει τη σχέση της θεωρίας Ατζέμογλου-Ρόμπινσον με όσα πραγματεύεται ο ίδιος για την Ελλάδα στο βιβλίο του «Παράδοξη Χώρα».